Oproep tot snelle oprichting van een nationale investerings- en innovatiebank
Actueel
Rapport Wennink: Een Nationale Investeringsbank voor onze toekomst
Wennink benadrukt dat Nederland een Nationale Investeringsbank (NIB) nodig heeft om het privaat kapitaal te mobiliseren dat vereist is voor 1,5‑2 % jaarlijkse groei. Huidige instrumenten – Invest‑NL, Invest International en regionale ontwikkelingsmaatschappijen – zijn te klein en versnipperd. De NIB wordt een nieuwe, professionele financiële instelling waarin deze entiteiten worden geïntegreerd, onder toezicht van DNB en AFM. De instelling moet voldoende rendement realiseren om financieel zelfstandig te kunnen opereren en geloofwaardig te zijn in de markt. Met een kernkapitaal van € 10-20 miljard kan de bank tot € 100 miljard of meer al dan niet risicodragend financieren in de vier speerpunten van het rapport – digitalisering en AI, veiligheid, energie‑ en klimaattechnologie, en life‑science –. Samen met het Nationaal Agentschap voor Baanbrekende Innovatie (NABI) vormt de NIB van overheidswege de financiële ruggengraat van de technologische keten, van onderzoek tot opschaling. Het rapport stelt een tijdlijn: wetgeving en oprichting binnen 100 dagen, operationele start binnen een jaar, volledige inzet binnen vijf jaar, waardoor de NIB een centrale rol speelt in Europese kapitaalmarktunie en Nederlandse strategische autonomie versterkt.
Voorbeelden van projecten voor de grote transities
De Nationale Investeringsbank (NIB) helpt met het overbruggen van de investeringskloof die Nederland belemmert in de energietransitie, duurzame landbouw, defensie‑innovatie, infrastructuur en waterbeheer, en het verdienvermogen van de economie en de digitale, AI- en industriële transitie (sleuteltechnologieën). Zonder een eigen kapitaaldienst mist de rijksoverheid de slagkracht om grootschalige, lange-termijn projecten te financieren—een tekort dat zelfs internationale instanties zoals het IMF al signaleren. De NIB biedt professioneel, politiek onafhankelijk krediet, risicodeling en publiek‑private samenwerking, waardoor projecten sneller, goedkoper en veiliger kunnen starten. Door de NIB beschermt Nederland haar economische veerkracht, versterkt ze de publieke financiën en zorgt ze voor een duurzame toekomst. Lees verder om te zien welke projecten door een NIB kunnen worden gefinancierd.
Overwegingen voor de kabinetsformatie
Het nieuwe regeerprogram zal staan of vallen bij een beter functionerende rijksoverheid met adequate financiële middelen. Om dat mogelijk te maken kan een Nationale Investeringsbank (NIB) het verschil maken. Maar dan is substantieel meer nodig dan de combinatie van InvestNL en InvestInternational plus wat extra middelen. Versnippering van overheidsfondsen en financieringsregelingen van departementen en gebrek aan professionaliteit leveren voor private financiers een ondoorzichtig, inefficiënt en onbegaanbaar geheel op. Daardoor ontbreken de mogelijkheden om grootschalig in te stappen en om projecten te realiseren die voor Nederland essentieel zijn. Het nationale spaaroverschot wordt niet voor investeringen in de toekomst van Nederland aangewend, maar buiten Nederland belegd.
Meer dan zestig vooraanstaande mensen uit de Nederlandse economie, het bestuur en de samenleving roepen op niet langer te dralen met het oprichten van een nationale investerings- en innovatiebank. Nederland staat voor grote transities op het gebied van digitalisering, energieopwekking en -distributie, voor de uitbouw van onze defensie en de hervorming van landbouw en voedselproductie, en moet zorgen voor een gezond technologieklimaat waarin innovatieve bedrijven kunnen groeien, bloeien en blijven en waarin onze data veilig zijn.
Zo’n nationale investeringsbank kan bijvoorbeeld met 10 miljard aan eigen vermogen door leverage (buiten EMU-tekort en -schuld) ruimte creëren voor financiering van in totaal meer dan 100 miljard. Samen met private co-financiering zelfs voor een veelvoud daarvan. Het gaat om financiering in de vorm van kredieten en risicodragende participatie, in plaats van de bij gebrek aan een nationale investeringsbank in ons land veelal gebruikelijke subsidies. Kredieten moeten worden terugbetaald, waarmee weer andere bedrijven kunnen worden geholpen. Subsidies komen niet meer terug in de kas van de minister van Financiën.
Financiele ruimte voor investeringen
De wereld staat op zijn kop en we moeten in Europa snel handelen om onze leidende rol in een turbulente wereld te handhaven. Dat geldt ook voor Nederland, maar hier ontbeert de overheid voldoende slagkracht en financiële middelen voor doortastend, professioneel en effectief investeren wanneer dat nodig is. De organisatie van de rijksoverheid en de gestelde kaders van de overheidsfinanciën zijn niet ingericht op deze uitdagingen.
Randvoorwaarden voor succes
Een heldere publieke taak
Een effectieve opdrachtgever/opdrachtnemer relatie met de rijksoverheid waardoor de bank effectief kan opereren voor de publieke zaak. Dat betekent dat alle departementen die als opdrachtgever betrokken zijn hun rol moeten kunnen spelen.
Bankiers, geen ambtenaren.
Op het gebied van bancaire en industriële expertise kan de nationale investeringsbank zich meten met professionele marktpartijen. Vanwege de publieke missie dient er een goede antenne voor de publieke zaak te zijn, maar de benodigde professionaliteit van de bezetting is financieel en bedrijfsmatig van aard en daarmee wezenlijk anders dan die van een beleidsdepartement. Om als professionele financiële instelling van de grond te kunnen komen dient het zwaartepunt van de bezetting op alle niveaus te worden gezocht in marktervaring. Ter vergelijking: alle bestuursleden van de Duitse KfW komen uit het bedrijfsleven, met name uit het bankwezen, en niet één uit de publieke sector.
Buiten EMU tekort en schuld door at arms length
De bank opereert op afstand van de rijksoverheid als een professionele financiële instelling, gebonden door een publieke opdracht en een financieel mandaat (redelijk maatschappelijk- en financieel rendement). At arm’s length van de overheid is ook noodzakelijk om de bank buiten EMU-tekort en -schuld te laten vallen.
Projectorganisatie buiten bestaande instellingen
De urgentie betekent dat een geleidelijke, middellange termijn ingroei niet voldoet. Nodig is een slagvaardige en professionele projectorganisatie buiten de potentieel deelnemende, bestaande partijen en die in opdracht van de minister van Financiën voortvarend te werk gaat. Opdracht is zo snel mogelijk te komen tot een volwaardige instelling die zich kan gaan meten met vergelijkbare instellingen in omringende landen. Een separate projectorganisatie die losstaat van deelnemende partijen kan zich met volle ambitie en kracht richten op de zo spoedige mogelijke totstandbrenging van de nieuwe structuur.
Geen verdringing van private banken
De governance is erop ingesteld dat de bank aanvullend werkt aan de markt zodat geen risico bestaat van verdringing van of oneigenlijke concurrentie voor marktpartijen. Integendeel, de nationale investeringsbank moet marktfalen ondervangen en waar mogelijk verhelpen door zichzelf daar overbodig te maken. Voor private banken is de nationale investeringsbank een professionele partner voor publiek-private financiering.
Minstens 10 miljard eigen vermogen
Een eigen vermogen van minstens 10 miljard euro is een benedengrens. Daarmee kan 100 miljoen euro aan kredieten worden vertrekt. In co-financiering met institutionele beleggers kan dit bedrag nog eens worden verdubbeld. In deze orde van grootte moet gedacht worden om de grote transitieprojecten op gang te kunnen brengen en de Nederlandse economie internationaal concurrerend te houden.
geen halve maatregelen
Essentieel is dat er een aanzienlijke omvang ontstaat, anders heeft de hervorming geen zin. Zonder een eigen nationale investeringsbank loopt Nederland steeds meer achter bij andere landen. Om die achterstand weg te werken zijn kleine stapjes niet toereikend. Nodig is de ambitie om zo spoedig mogelijk en overtuigend aan te haken. Om de gedachten te bepalen: KfW en Bpifrance omgerekend naar de omvang van de Nederlandse economie zou een eigen vermogen voor de Nederlandse nationale investeringsbank betekenen in de orde van 10-12 miljard. Uitgewerkt moet worden wat gegeven de missie en behoeften in ons land nodig is, en wat er al beschikbaar is van deelnemende instellingen . Zo ontstaat financieringsruimte tot wel 100 miljard of meer. In combinatie met co-financiering door private partijen zoals pensioenfondsen, andere institutionele beleggers en kapitaalmarktfondsen resulteert een impuls die nog aanzienlijk groter is.
EIB EN Pensioenfondsen
Nederland beschikt, anders dan andere Europese landen, niet over een slagvaardige nationale investeringsbank. Daardoor ontbreekt een krachtig overheidsvehikel om de energietransitie, de defensie-industrie en de landbouwtransitie, gedragen door toenemende digitalisering, te financieren; missen nieuwe initiatieven door jonge en reeds bestaande Nederlandse bedrijven de financiering om te groeien zonder in buitenlandse handen te verdwijnen; mist Nederland de boot bij het aantrekken van Europese gelden die via de EIB worden verdeeld; en missen pensioenfondsen en andere private investeerders een aanspreekpunt bij de overheid dat op een zakelijke manier grootschalige co-financiering kan mobiliseren.
op afstand
Ministeries en medeoverheden kennen een scala aan eigen financieringsinstellingen. Deze versnippering is niet alleen kostbaar, bovendien schieten expertise en slagkracht tekort en missen deze instellingen directe toegang tot de internationale geld- enkapitaalmarkt. Bundeling binnen een krachtige financiële groep, geïnspireerd door het Duitse KfW en het Franse Bpifrance, creëert ook in Nederland een slagvaardige nationale investeringsbank. Dit is een professionele bank met een publieke missie en een door de politiek bepaald mandaat, maar in de uitvoering op afstand van de politiek, bij wet onder toezicht van DNB. Onder toezicht van de minister van Financiën is dit een goed uitvoerbare hervorming, op korte termijn te operationaliseren.